Futbol oynayan yahut topa daha sık vuran oyuncularda ALS hastalığının daha sık görüldüğü söz ediliyor.
Nöroloji Uzmanı Prof.Dr. Ayhan Öztürk, “ALS ile ortasındaki ilgi net gösterilmiş değildir. Öte yandan uzun yıllar profesyonel seviyede futbol oynayan ve topa daha fazla baş vuran futbolcularda demans ve ALS üzere nörodejeneratif hastalıkların daha sık görüldüğü ortaya konmuş durumdadır” dedi.
ALS Futbol Üzere Travmaya Açık Atletlerde Daha Sık Görülebilir
Sinir hücrelerinin etkilenmesi sonucu ortaya çıkan ALS yani motor nöron hastalığının belirtileri
hastadan hastaya değişiklik gösteriyor. Kollarda ya da bacaklarda güçsüzlük yahut incelmenin birinci belirtiler ortasında olduğunu anlan Prof. Dr. Ayhan Öztürk; kalem tutarken, düğme iliklerken, çanta taşımanın zorlaştığı ya da yürürken dengesizleşip tökezlenildiği anların dikkate alınması gerektiğini söyledi.
ALS (motor nöron hastalığı) nedir?
İstemli hareketleri yaptıran sistemimizin beyin kabuğundan omuriliğe kadar gelen kısımdaki hudut hücreleri omurilikte ön boynuz denilen bölgede ikinci sıra hudut hücreleri ile devam eder. Bundan sonra ise ihtar, omurilikten ilgili kas bölgesine kadar iletilir. Bu elektriksel ikaz ile kaslarımız çalışır. Birinci sıra yahut ikinci sıra motor hudut hücrelerini etkileyen hastalıklara genel olarak motor nöron hastalığı denir. ALS ise bu hudutları etkileyen hastalıklardan biridir. Motor sonlardaki harabiyetin nedeni bilinmese de hastalık nörodejeneratiftir, yani hudut hücrelerinde yıkım ile seyreder. Tarım ilaçları ve ağır metaller üzere kimi çevresel etkenler, hormonal bozukluklar, vitamin eksikliği, virüsler, kanser üzere pek çok etkenin hastalığa yol açtığı düşünülmüş, lakin bunların hiçbiriyle ilgili kâfi delil bulunmamıştır.
ALS kimlerde görülür?
Bulaşıcı bir hastalık olmayan ALS; dünyanın her yerinde ve her kısımdan beşerde ortaya çıkabilir. Ortalama başlangıç yaşı 55’tir. ALS bilhassa 50-60 yaş ortasındaki erkeklerde daha sıktır. Genetik geçiş gösteren ailesel ALS hastalığı ise daha genç (20-40’lı yaşlar) hastalarda ortaya çıkmaktadır. Batı toplumlarında yapılan çalışmalarda ALS’nin sıklığının her 100.000 şahısta 3-5 ortasında olduğu bildirilmiştir. Bu nedenle ALS’nin aslında az bir nörolojik hastalık olduğu söylenebilir. ALS hastalarının %10’unda ailesel özellikler izlenmektedir. Yapılan genetik çalışmalarda, ailesel ALS hastalarında onlarca farklı gende genetik bozukluk olabileceği gösterilmiştir.
ALS Hastalığının Belirtileri nelerdir?
Belirtiler hastaya nazaran değişmekle birlikte çoklukla bir kolda ya da bacakta güçsüzlük ya da incelme, hastanın fark ettiği birinci belirti olur. Örneğin, kalem tutmak, düğme iliklemek, çanta taşımak zorlaşır ya da hasta yürürken istikrarsızlaşır ve tökezler. Birtakım hastalarda ise hastalık, konuşma yahut yutma zahmeti formunda başlar. Hastanın kendisi ya da yakınları peltek, genizden konuşma fark eder. Kaslarda seyirme, ağrı ve kramplar bu belirtilere eşlik edebilir. Denetim edilemeyen ağlama ve gülmeler olabilir. ALS’nin pür motor hastalık olduğu kavramı artık terk edilmiştir. Aslında, hastaların %50’sinde bilişsel fonksiyon bozukluğunun ve hastaların %15’inde frontotemporal demansın meydana geldiği yıllardır bilinmektedir. Bu nedenle motor olmayan semptomlar, davranış değişiklikleri ve bilişsel etkilenme de dahil olmak üzere klinik görünümde değerli farklılıklar olabilir.
ALS hastalığının risk faktörleri nelerdir?
Tüm ALS hastalarının %90’ı rastlantısal, %10’u ailesel ALS hastasıdır. Ailesel ALS hastalarının da yarısı kalıtsaldır. Bu nedenle hastalığın büyük çoğunlukla kalıtımla ilgisiz olduğu söylenebilir. Genetik ve çevresel faktörlerin etkileşim göstererek sürece neden olduğunu düşünüyoruz. Muhtemel çevresel risk faktörlerinden biri sigara içmektir. Bilhassa bu risk, menopoz sonrası bayanlarda biraz daha yüksektir. Ağır metallere maruziyet üzerinde durulan bir risk faktörü olmakla birlikte, ALS ile ortasındaki alaka net gösterilmiş değildir. Öte yandan uzun yıllar profesyonel seviyede futbol oynayan ve topa daha fazla baş vuran futbolcularda demans ve ALS üzere nörodejeneratif hastalıkların daha sık görüldüğü ortaya konmuş durumdadır.
ALS Hastalığında Erken teşhis mümkün mü? Hastalığın evreleri var mı?
Güçsüzlük, vakit içinde başladığı kısımdan kol, bacak, lisan ve yutma kasları üzere başka alanlara yayılır. Bütün bedende kaslarda erime, güçsüzlük, seyirmeler nedeniyle hastanın günlük hayat aktivitesi kısıtlanabilir. Tek başına iş göremeyebilir. Hastalığın kritik devri teneffüs kaslarının da güçsüzleştiği vakittir. Hastanın süratli ve yakın tıbbi takviyeye gereksinimi vardır. ALS’nin seyri her hastada farklı halde olur. Hastalıkta hayatta kalma müddeti çoklukla 4-6 yıl olarak verilse de, 10 yıl ve üstünde yaşayan pek çok hasta vardır. Uygun bir tıbbi ve toplumsal takviye ile 20 yıldan fazla yaşayan ALS hastaları vardır.
ALS çoklukla 4 evrede sınıflandırılır. Bu evreler hastalığın ilerleyişini ve semptomların şiddetini gösterir. Lakin, her hastada evreler farklılık gösterebilir ve hastalığın ilerleyişi bireyden şahsa değişebilir.
Başlangıç evresi: Bu evrede hastalık çoklukla kas güçsüzlüğü yahut istemsiz kas seğirmesi üzere hafif semptomlarla başlar. Bu evrede çoklukla hastalık teşhisi konulmamıştır.
İleri evre: Bu etapta semptomlar besbelli hale gelir. Kas zayıflığı ilerler, hareketler zorlaşır ve hastanın günlük aktivitelerini yapması zorlaşır. Yutma zahmeti ve konuşma bozuklukları üzere meseleler da ortaya çıkabilir.
Ağır evre: Bu evrede hastalık semptomları daha da kötüleşir. Hastalar ekseriyetle hareket yeteneklerini büyük ölçüde kaybederler ve teneffüs yetmezliği üzere önemli meseleler gelişebilir.
Son evre: ALS hastalığı son evresi, hastalığın en ileri basamağıdır. Hastalar ekseriyetle büsbütün hareketsiz hale gelir ve teneffüs aygıtlarına bağlanmaları gerekebilir. Bakım gereksinimleri en yüksek düzeye ulaşabilir.
ALS Hastalığında Tanı nasıl konur?
Tanı çoğunlukla klinik belirti ve bulgulara dayanarak konur. Yeniden de, hastalık pek çok kas ve hudut hastalığı ile karışabildiği için bilhassa öbür hastalıklardan ayırıcı tanısı için kimi tetkiklerin yapılması gerekir. Tanıya yardım eden en pahalı metot elektromiyogram (EMG) tetkikidir. Diğer hastalıklarla karışabileceğinden, beyin ve omurilik manyetik rezonans görüntüleme (MRG), birtakım kan ve idrar tetkikleri, bel sıvısı incelemesi, kas biyopsisi gerekebilir.
ALS Hastalığında Hangi belirtiler dikkate alınmalıdır?
Kas hacim kaybı, Kas güçsüzlüğü, Kaslarda seğirme
ALS Hastalığının tedavisi var mıdır?
Maalesef ALS’nin şimdi kesin tedavisi yok. Yeniden de, yeni ilaç çalışmaları ağır olarak sürüyor. ALS hastalarına özel yaygın olarak kullanılan bir ilaçla hastalığın ilerleyişi yavaşlatılır, hastalarda teneffüs aygıtına bağımlığını ya cerrahi yollarla soluk borusuna giden bir delik açılması sürecinin başlangıcını geciktirir. Öte yandan, destekleyici tedaviler çok kıymetlidir. Günümüzde hastanın rehabilitasyonuna yönelik pek çok imkan var. Bunlar her hastanın gereksinimine nazaran belirlenir.
• Kas ağrısı, kramp ve sertliği için
• Duygusal durum değişikliği için hasta ve yakınlarına psikiyatrik yaklaşım ile tedavi
• Konuşma sorunlarının konuşma terapisti ile birlikte tedavisi
• Salya artışı ve yutma sorunu problemleri için ilaç yahut PEG denilen tüp ile besleme tedavisi
• Ağrı tedavisi
• Teneffüs sorunlarının tedavisi için trakeotomi yahut teneffüs aygıtına bağlama
ALS HASTALIĞI HAKKINDA SIKÇA SORULAN SORULAR
ALS, epey kuvvetli bir hastalıktır. Hastalar, fizikî ve duygusal olarak büyük zorluklar yaşayabilir. ALS hastaları ve aileleri hastalığına ait birçok ayrıntısı merak etmektedir.
ALS hastalığı bulaşıcı mıdır?
ALS bulaşıcı bir hastalık değildir. ALS, şahıstan bireye temas yahut enfeksiyon yoluyla yayılmaz. Çoklukla rastlantısal olarak ortaya çıkar ve bireyin genetik yatkınlığı ve çevresel faktörler üzere etkenlerin bir kombinasyonu ile ilişkilendirilir. Bu nedenle, ALS hastalığı olan bir şahısla temasta bulunmak, hastalığın diğerlerine bulaşmasına neden olmaz.
ALS hastalığı genetik midir?
ALS kimi olaylarda genetik olabilir. Yaklaşık olarak ALS olaylarının %5 ila 10’u kalıtsal yahut genetik olarak geçiş gösterebilir. Kalıtsal ALS olayları ekseriyetle ailede daha evvel ALS yahut ilgili bir motor nöron hastalığı olan şahıslarda görülür. Bu durumda, hastalığa neden olan makul gen mutasyonları yahut kalıtsal faktörler kelam konusu olabilir. Bununla birlikte, birçok ALS olayı sporadiktir, yani ailede geçmişi olmayan ve çevresel yahut başka bilinmeyen faktörlerle ilişkilendirilen hadiselerdir.
ALS hastalığı ölümcül müdür?
ALS ölümcül bir hastalıktır. ALS’nin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, istemli kas hareketlerinden sorumlu olan hudut hücrelerinin hasar görmesiyle ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bu hudut hücrelerinin hasar görmesi sonucunda kaslar güçsüzleşir ve erir. ALS’nin hayat müddeti ortalama 5-10 yıl ortasındadır. Lakin, kimi hastalar 15 yıl yahut daha uzun mühlet yaşayabilir. ALS hastalarının birden fazla, hastalığın birinci 5 yılında değerli ölçüde kötüleşme yaşar. ALS’nin vefat nedeni, çoklukla teneffüs yetmezliğidir. Hastalar, nefes almakta zorlanır ve uyurken teneffüs aygıtına muhtaçlık duyabilir. (BSHA – Bilim ve Sağlık Haber Ajansı)